Jaka jest różnica pomiędzy językiem a dialektem?

Jaka jest różnica między językiem a dialektem? Wbrew pozorom, jest to trudne pytanie, szczególnie gdy już zagłębisz się w szczegóły. Jeżeli interesują Cię języki, to warto się przyjrzeć temu bliżej. Chociaż jest to ciekawostka, to z punktu widzenia zamawiania tłumaczeń może okazać się niezwykle pomocna.

Co to jest język?

Podstawową kwestią do rozstrzygnięcia pozostaje to, czym w zasadzie jest język. Ogólnie rzecz biorąc, istnieją dwie ogólnie przyjęte definicje:

1. Język jest metodą komunikacji międzyludzkiej, mówioną lub pisaną, która polega na używaniu słów w uporządkowany i konwencjonalny sposób.
2. Język to system komunikacji używany przez dany kraj lub społeczność.

Obie definicje są dość jasne, ale nie sposób nie odnieść wrażenia, że nie do końca odzwierciedlają one złożoność sposobu myślenia o języku. W którym momencie język staje się na przykład dialektem? A kiedy to dialekt staje się językiem? Chociaż nie ma między nimi wyraźnego podziału, z pewnością można rozważyć, w jaki sposób możemy odróżnić język od dialektu.

Co to jest dialekt?

Zgodnie z definicją słownikową, dialekt jest „szczególną formą języka, która jest specyficzna dla określonego regionu lub grupy społecznej”. Oznacza to, że język można postrzegać w roli rodzica, z którego wynika szereg dialektów. Jest to świetny sposób, aby zobaczyć różnicę między językiem a dialektem na papierze, ale w realnym świecie różnice między nimi szybko zaczynają się zacierać. Zanim omówimy te różnice, przyjrzyjmy się jeszcze, czym jest akcent.

Co to jest akcent?

Najogólniej rzecz biorąc, akcenty wpływają na sposób wymowy języka. Mogą się one różnić dosyć widocznie w obrębie danego kraju, ale z reguły akcent odnosi się tylko do wymowy. Zatem jeśli mieszkańcy różnych regionów używają różnych słów do opisania tego samego, można spokojnie uznać, że używają one różnych dialektów, a nie tylko różnych akcentów.

Dobrym tego przykładem jest dialekt Geordie w Anglii. Geordie to osoby, które wywodzą się z obszaru Newcastle i Tyneside w północno-wschodniej Anglii. Znani są ze swojego specyficznego sposobu wymawiania angielskich słów. Jest to szczególnie widoczne i gwiazdy popu, Cheryl Cole. Jej geordiański akcent jest tak mocny, że nie mogła wziąć udziału jako sędzia w amerykańskiej wersji X Factora. Powód? Dość prosty – nikt, z kim miałaby pracować, nie byłby w stanie jej zrozumieć.

Jednak sposób mówienia Geordie jest czymś więcej niż tylko regionalnym akcentem. Jest to charakterystyczny dialekt języka angielskiego, w którym znajdziesz specyficzne dla niego słowa. Scran, canny, breki, wazzock, clart – wszystkie te słowa są częścią dialektu Geordie (oznaczają kolejno: coś do jedzenia, coś dobrego, spodnie, imbecyl i bałagan). Dialekt ten ma również swój własny wariant czasownika „to go” – „gan”.

Język a dialekt – czym to się różni?

Problem w odróżnianiu języka od dialektu wynika z faktu, że granice między tymi pojęciami są rozmyte. Dla przykładu: język hiszpański i portugalski to odrębne języki, jednak Portugalczyk bez problemu przeczyta hiszpańską gazetę. W tym przypadku zamawianie tłumaczeń pisemnych czy ustnych w celach biznesowych jest jednak zasadne. Dlaczego? Ponieważ pomimo względnej zrozumiałości w rozmowie pomiędzy Hiszpanem a Portugalczykiem, to niekoniecznie Portugalczyk w całości zrozumie np. ideę funkcjonowania jakiejś hiszpańskiej firmy.

Czy powinniśmy zatem uważać hiszpański i portugalski za dialekty, a nie odrębne języki? Wiele osób mieszkających w Hiszpanii i Portugalii z pewnością sprzeciwi się takiemu twierdzeniu (wraz z większością Ameryki Łacińskiej!), ale w istocie jest ono prawdziwe. W końcu hiszpański i portugalski to języki romańskie. Czy są to więc rzeczywiście dialekty języka romańskiego? Jeśli tak, to czy powinniśmy rozważać włoski, francuski i rumuński w tych samych kategoriach?

Wzajemna zrozumiałość jest kluczową kwestią, jeśli chodzi o określenie różnicy między językiem a dialektem. Uważa się chociażby, że różnice między językiem angielskim, którym mówi się na całym świecie, są dialektami, które są wzajemnie zrozumiałe. Anglik w Ameryce Południowej może powiedzieć „howdy”, gdzie Australijczyk mówi „g’day”, a Brytyjczyk „hello”. Mimo wszystko, wszystkie trzy osoby są w stanie ze sobą swobodnie rozmawiać, pomimo różnych dialektów i akcentów.

Warto mieć na względzie, że wzajemna zrozumiałość może dotyczyć również całych języków, nie tylko dialektów. Przykład? Duńczycy, Szwedzi i Norwegowie są w stanie rozmawiać dość swobodnie, mimo że każdy z nich mówi innym językiem. To dlatego, że te trzy języki skandynawskie są relatywnie do siebie podobne. Czy powinniśmy więc przeklasyfikować je na dialekty, a nie na języki?

A co z językami chińskimi – czy to powinny być dialekty? Przecież mandaryński i kantoński są formalnie dialektami chińskiego, pomimo że te dwa języki nie są wzajemnie zrozumiałe. Tak, ich użytkownicy używają tego samego systemu zapisu, ale osoba mówiąca po mandaryńsku nie jest w stanie zrozumieć języka kantońskiego. To tak, jakby próbowała porozmawiać np. z Portugalczykiem w swoich ojczystych językach.

Język a dialekt – różnice kulturowe

Rozpatrując różnice między dialektem a językiem warto rozważyć, czy może jakąkolwiek rolę odgrywają kwestie kulturowe. Okazuje się, że osoby posługujące się tym samym językiem mogą nie mieć absolutnie żadnych powiązań kulturowych, które powstały współcześnie. Dla przykładu: osoby anglojęzyczne dorastające w RPA nie mają zbyt wiele wspólnego z osobami anglojęzycznymi wychowanymi w USA. Owszem, istnieją pewne historyczne więzi (dlatego posługują się tym samym językiem), niemniej z całą pewnością nie mają jakichkolwiek wzajemnych powiązań kulturowych, jeśli mówimy o współczesnych obywatelach.

Mówienie tym samym językiem nie oznacza zatem żadnych innych wspólnych powiązań kulturowych, poza tymi, o których można przeczytać w podręcznikach do historii. Z drugiej strony, ci, którzy mówią różnymi językami (pomyślmy jeszcze raz o Skandynawii), mogą mieć dość bliskie współczesne skojarzenia kulturowe. W związku z tym względy kulturowe nie są bardziej pomocne w określaniu różnicy między językiem a dialektem niż wzajemna zrozumiałość.

Dialekt a język – kwestia standardów nauczania

Chcąc odkryć różnicę między dialektem a językiem, warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną rzecz. Mianowicie wiele krajów w pewnym momencie wybrało konkretny dialekt, na którym opiera się ich współczesny i ustandaryzowany język. Tak było chociażby w Wietnamie, gdzie współczesna edukacja opiera się na dialekcie hanoijskiem. Podobne zależności mają miejsce również w Anglii, w której szkolna nauka angielskiego opiera się na dialekcie z południowo-wschodniej części kraju.

Tak samo jest w przypadkach innych języków. Standardwa nauka rosyjskiego opiera się na dialekcie używanym w Moskwie. Z kolei usystematyzowany język niemiecki jest mieszanką języka środkowoniemieckiego i wysokiego, z trzema wariantami regionalnymi, tj.: Niemiecki, Austriacki i Szwajcarski. Podobnych zależności istnieje znacznie więcej.

Jak rozwijają się dialekty?

Część językoznawców uważa, że wszystkie języki świata pochodzą z jednego pierwotnego języka ludzkiego. W pewnym więc sensie można stwierdzić, że wszystkie języki świata są jego dialektem. Jeśli tak jest, to jak doszło do tego, że dziś mamy tak wiele różnych języków i dialektów? Na całym świecie używa się od 6,500 do 7,000 języków i niezliczoną ilość dialektów. Dlaczego wszystkie one są tak różne?

Co to jest izolacja geograficzna i jaki ma wpływ na rozwój dialektów?

Najczęściej wymienianą przyczyną jest tzw. “izolacja geograficzna”. Polega ona na tym, że z biegiem czasu społeczności, które mówią tym samym językiem, ale które są od siebie odseparowane, rozwijają własne wzorce mowy oraz akcenty, a także własne zupełnie nowe słowa. Warianty języka portugalskiego używane w „nowym” i „starym” świecie są tego doskonałym przykładem. Oba zaczęły się od tego samego języka ojczystego, a jednak portugalski brazylijski i europejski brzmią zupełnie inaczej. Tak samo jest z hiszpańskim, którym mówi się w Hiszpanii i tym, którym mówi się w Ameryce Łacińskiej.

Jak powstał uniwersalny język arabski?

Język arabski jest kolejnym fascynującym przykładem rozbieżności językowej. Nowoczesny standardowy arabski opiera się na Koranie, który został napisany między 609 a 632 rokiem n.e. Ta forma języka arabskiego umożliwia porozumiewanie się osobom z różnych części świata całego ichnego świata. Stworzenie takiej uniwersalności było koniecznością, ponieważ dialekty tego języka, których używa się w poszczególnych krajach, nie zawsze są wzajemnie zrozumiałe. Ponownie ogromne wpływ na to miały zarówno izolacja geograficzna, jak i historia.

Dialekty klas społecznych i obszarów geograficznych

Warto podkreślić, że dialekty mogą również odnosić się do poszczególnych klas społecznych, jak również obszarów geograficznych. Doskonałym tego przykładem jest Londyn z jego dialektem Cockney. Samo słowo pochodzi od mieszkańca Wschodniego Londynu, który urodził się w okolicach Bow Bells (są to dzwony kościoła św. Mary-le-Bow w dzielnicy Cheapside). Następnie termin ten zaczął obejmować wszystkich tych, którzy należeli do londyńskiego East Endu, a później do całej klasy robotniczej miasta.

Przykłady związków pomiędzy dialektami a klasą społeczną, jak również pomiędzy dialektami a poziomem wykształcenia, można znaleźć na całym świecie. Jest to zazwyczaj najbardziej widoczne w dużych obszarach miejskich, podczas gdy w przypadku wiejskich obszarów różnice w dialektach są mniej widoczne. Są oczywiście wyjątki, które sprawiają, że nauka języków obcych to bardzo ekscytująca przygoda.

Usługi tłumaczeniowe i dialekty

Dialekty mogą być źródłem zarówno fascynacji, jak i frustracji dla profesjonalnych tłumaczy. W przypadku dokumentów pisemnych, często jest to standaryzowana forma używanego języka, która zazwyczaj odzwierciedla formalne wykształcenie tłumacza w tym języku. Jednak współczesne potrzeby tłumaczeniowe zmieniają się, co idzie w parze z potrzebą docierania do coraz to nowszych grup odbiorców z wykorzystaniem coraz to nowszych form prezentacji.

Szczególnie jest to widoczne w przypadku tłumaczenia filmów, podczas których tłumacz może mieć do czynienia z niezliczoną liczbą dialektów regionalnych. Mogą się one znacznie różnić od standardowej wersji języka, którego nauczyli się w szkole. Jak podkreślono powyżej, dialekty to nie tylko różne wymowy, ale bardzo często całkowicie inne systemy leksykalne, które zawierają własną, odrębną terminologię.

Na przykład tłumaczenie z angielskiego na hiszpański może być całkiem przyjemne, jeśli chodzi o dokumenty urzędowe czy inne formalne materiały. Z kolei już film, w którym pracownik posługujący się dialektem Geordie opisuje sposób obsługi produktu, to zupełnie inna sprawa.

Wielu tłumaczy wchodzi do zawodu z miłości do języków. Jednak fascynacja językami nie oznacza, że tłumacz, który musi wykonać tłumaczenie wideo i mający do czynienia z napiętym harmonogramem, będzie mieć czas na odkrycie bogactwa nowych słów i znaczeń. W tym właśnie tkwi sedno dialektów – chociaż stanowią o pięknie języków, to dla zawodowego tłumacza mogą okazać się źródłem frustracji. Zobaczy, jakie języki tłumaczeń posiadamy w naszej ofercie.

Czym się różni dialekt od języka?

Jak wynika, odkrycie różnicy pomiędzy dialektem a językiem to bardzo trudne zadanie, które od wielu lat próbują rozwiązać najwybitniejsi językoznawcy na całym świecie. Głównym źródłem tych trudności są niewyraźnie zatarte granice pomiędzy tymi pojęciami. Niektóre „języki” można by raczej uznać za „dialekty”, podczas gdy niektóre dialekty same w sobie wydają się być odrębnymi językami. Być może należy się zadowolić stwierdzeniem, że dialekt jest regionalną odmianą języka, przyznając jednocześnie, że jest to niewiarygodnie uproszczony sposób postrzegania toczącej się dyskusji na ten temat, która obejmuje wszystko, od geografii i historii po status społeczno-ekonomiczny.