Jakie języki są zagrożone wyginięciem?

Problem wymierania dotyczy nie tylko zwierząt, ale również języków. Aktualnie na świecie istnieje blisko 7 tys. języków, z czego tylko 230 z nich używanych jest w Europie. Ciekawostką jest fakt, że tylko w Papui Nowej Gwinei dogadasz się jednym z 830 języków. Najwięcej jest użytkowników mandaryńskiego (Chiny), na drugim miejscu plasuje się język hiszpański, dalej język angielski, hindi i arabski. A jakie języki są zagrożone wyginięciem?

Katalog zagrożonych języków

W ramach projektu „The Endangered Languages Project” skatalogowano około 3 418 języków, podkreślając zasięg kryzysu językowego, z jakim boryka się nasza planeta. Języki umierają w niewiarygodnym tempie, a z każdym językiem, który tracimy, tracimy także niemierzalną, nieuchwytną część światowej różnorodności kulturowej. Wychodzi więc na to, że ponad połowa wszystkich języków świata jest zagrożona wyginięciem na rzecz wyżej wymienionych 5 najpopularniejszych.

Zdecydowaliśmy się na opisanie kilku z tych języków, które zagrożone są wyginięciem. Wbrew pozorom, część z nich jak do tej pory używanych jest nie tylko w odległej Azji czy Ameryce Południowej, ale również u nas, w Europie. Jakie języki są zagrożone wyginięciem na świecie?

Resígaro

Jest to jeden z języków arawackich, którymi posługują się mieszkańcy Peru. Do tej pory posługiwało się nim rodzeństwo, Rosa Andrade Ocagane i jej brat Pablo, którzy nauczyli się mówić Resígaro na cześć swojej matki Resígaro. Kiedy Rosa została zabita w Peru w 2016 roku, Pablo został ostatnim znanym mówcą Resígaro i prawdopodobnie po jego śmierci, zaniknie również i ten język. 

Ocaina

Innym językiem zagrożonym wymarciej jest Ocaina, która również ma bardzo niewielu użytkowników. Pablo jest jednym z nich, dzięki ojcu. Sytuacja języka Ocaina jest nieco lepsza, niż Resígaro, ponieważ szacuje się, pozostało ok. 54 jego użytkowników, w tym zaledwie garstka dzieci. Wszyscy użytkownicy zamieszkują oni amazońskie obszary w Kolumbii. Co ciekawe, w tej mowie można wyróżnić dwa dialekty – Dukaiya i Ibo’tsa. 

Patwin

Mając w końcu tylko jednego mówcę, rdzenny amerykański język Patwin wydawał się niemal na pewno skazany na zagładę. Jednak placówki edukacyjne w zachodnio-środkowej Kalifornii starają się ożywić ten dialekt, a zajęcia nauki Patwiny odbywają się dla uczniów od wieku przedszkolnego do szkoły średniej. Wydaje się więc, że chociaż ten język przetrwa.

Język osetyjski

Pół świata dalej, w Rosji, język osetyjski ma tylko 44 pozostałych użytkowników. Posługują się nim Osetyjczycy w Republice Północna Osetia-Alania na Kaukazie. Co ciekawe, uważa się, że jest to kontynuacja starożytnego języka, jakim posługiwali się Scyci. Dlatego zachowanie języka osetyjskiego będzie miało ogromną wartość zarówno lingwistyczną, jak i historyczną.

Język ajnujski

Na obszarze wyspy Hokkaido w Japonii mieszkają Ajnowie, którzy posługują się językiem ajnujskim. Co ciekawe, nie udało się ustalić jego przynależności do żadnej z grup językowych, nie jest też spokrewniony z językiem japońskim, który swoją drogą również ma niejasne pochodzenie. Szacuje się, że użytkownikami Ainu jest obecnie zaledwie 10 osób, wszystkie w wieku 64 lata i więcej. Wszystko za sprawą postępującej asymilacji Ajnów z ludnością Japonii. Wszystko więc wskazuje na to, że losy języka ajnujskiego są przesądzone.

Dunser

Dunser jest językiem urzędowym, którym posługuje się zaledwie trzech mieszkańców Papui Nowej Gwinei. Jest on używany wyłącznie przy oficjalnych okazjach, takich jak śluby. Kiedy dwóch z trzech pozostałych użytkowników Dunsera prawie straciło życie podczas powodzi w 2011 roku, klęska żywiołowa skłoniła zespół lingwistów z Uniwersytetu Oxfordzkiego do podróży do Papui Nowej Gwinei w celu udokumentowania języka. 

Jakie języki są zagrożone wyginięciem w Europie?

W nieco lepszej sytuacji, niż powyżej opisane, znajdują się języki uznane za zagrożone w Europie. Jednym z takich przykładów jest język kaszubski, którym posługuje się obecnie ok. 108 tys. Kaszubów w Polsce. Warto podkreślić, że jest to niezwykle cenna mowa dla lingwistów, ponieważ jest jedyną pozostałością słowiańskich dialektów pomorskich.

Język dolnołużycki

Znacznie mniej użytkowników ma za to język dolnołużycki. Posługują się nim mieszkańcy Dolnołużyczanie w okolicach Chociebuża we wschodniej części Niemiec. Szacuje się, że pozostało obecnie od 5 tys. do 15 tys. użytkowników. Przy odpowiednim więc zaangażowaniu lingwistów oraz podjęciu działań systemowych, istnieje ogromna szansa na jego zachowanie. Jako ciekawostkę podajmy fakt, że jest on bardzo bliski językowi polskiemu, zaś język górnołużycki – językowi czeskiemu.

Język manx

Dużo gorzej sytuacja przedstawia się w odniesieniu do języka manx, który był już językiem wymarłym po tym, jak ostatni jego użytkownik zmarł w 1974 roku. Podjęto jednak działania systemowe mające na celu jego ożywienie, w efekciem czego posługuje się nim obecnie ok. 1634 ludzi, w tym 56 osób zadeklarowało, że jest to ich pierwszy język. Gdzie mieszkają jego użytkownicy? Jest to Wyspa Man, która leży na Morzu Irlandzkim. Jako ciekawostkę podajmy, że język manx ma bardzo stary rodowód. Wyodrębnił się prawdopodobnie już w V wieku n.e., zaś protoplastą był język staroiryjski.

Język istrorumuński

W znacznie gorszym położeniu znajduje się język istrorumuński, którym posługuje się obecnie ok. 300 mieszkańców północnej części półwyspu Istria na Chorwacji. Użytkownicy zamieszkują tereny wiejskie, a konkretnie miejscowości Žejane, Šušnjevica i kilku innych. Można w nim wyróżnić dwa osobne dialekty: cicci (wieś Žejane) oraz vlahi (Šušnjevica i sąsiednie wioski). Językoznawcy spierają się, czy nie uznać języka istrorumuńskiego za dialekt języka rumuńskiego, niemniej pozostaje to wyłącznie w formie dyskusji. Wydaje się, że ważniejszym działaniem byłoby wdrożenie systemowych rozwiązań, mających na celu zachowanie języka / dialektu istrorumuńskiego dla potomnych.

Język romansz (retoromański)

Ciekawostką jest inny z języków uznanych za zagrożony wymarciem. Romansz w 1938 roku został uznany przez rząd Szwajcarii za jeden z języków urzędowych. Obecnie posługuje się nim blisko 38 tysięcy osób, zaś w połączeniu z powyższym faktem można uznać, że w porównaniu do innych języków na wymarciu, przed językiem romansz (retoromańskim) rysuje się świetlana przyszłość.

Nadzieja na przyszłość?

Los wielu języków zagrożonych wymarciem wydaje się być przesądzony. Optymizmem napawają jednak ruchy, mające za cel przywrócić niektóre z nich. Tak jest chociażby w przypadku języka Patwin w Kalifornii, a także wysiłki Uniwersytetu Oksfordzkiego w odniesieniu do języka Dunser. Pozytywne w skutkach działania wdrożono w przypadku języka manx, który chociaż wymarł w 1974 roku, powrócił jako język, którym posługuje się już 1634 ludzi i ta liczba wciąż rośnie.

Jak zachować języki zagrożone wymarciem?

Co jeszcze można zrobić, aby utrzymać przy życiu zagrożone języki naszego świata? Czy walka o ratowanie umierających języków jest warta czasu, czy też powinniśmy po prostu zaakceptować fakt, że niektóre języki są skazane na podręczniki historii? Istnieje wiele opinii, jednak w naszym odczuciu powinniśmy zadbać o wymierające języki, które często są źródłem cennych informacji o pochodzeniu człowieka jako gatunku.