Jaki język można usłyszeć w Polsce? W odpowiedzi na to pytanie zdecydowana większość osób odpowiedziałaby, że polski. Nie ma w tym nic dziwnego, w końcu jest on jednym z oficjalnych języków tego kraju. Co ciekawe, nie wszyscy jego użytkownicy mówią w ten sam sposób. Język ten posiada kilka dialektów, w ramach których wyróżnia się sporą ilość gwar. Stanowią one ważną część kultury i dziedzictwa narodowego. Warto jest więc dowiedzieć się o nich nieco więcej.
Zapewniamy tłumaczenia z polskiego
Język polski, czyli język urzędowy w Polsce
Polski jest zaliczany do grupy języków słowiańskich stanowiących część indoeuropejskiej rodziny językowej. Najstarsze zapisane w języku polskim zdanie pochodzi z 1270 roku i brzmi: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”. Co ciekawe, do XIV wieku język ten istniał tylko w odmianie mówionej. Spopularyzowanie piśmiennej polszczyzny przyniósł rozwój drukarstwa.
Obecnie polski należy do oficjalnych języków Unii Europejskiej i ma status języka urzędowego w Polsce. Jako językiem ojczystym posługuje się nim około 44 mln ludzi na całym świecie. Liczbę osób używającą języka polskiego jako obcego szacuje się na około 10 000 osób. Warto również wspomnieć o tym, że na terenie państwa polskiego obowiązuje jeszcze jeden oficjalny język, a mianowicie kaszubski.
Język kaszubski – własny alfabet i odmienna gramatyka
Kaszubski był niegdyś uważany za dialekt języka polskiego. Z czasem zauważono, że wykazuje on w stosunku do niego znaczną odrębność. Spora liczba różnic sprawiła, że w 2005 roku dzięki ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych otrzymał on status prawny. Oznacza to, że dzisiaj jest on uznawany za odrębny język, a nie dialekt. Bez problemu można go używać w kaszubskich urzędach, m.in. w: Żukowie, Parchowie i Sierakowicach.
Kaszubskim na co dzień posługuje się około 108 tysięcy Kaszubów, czyli ludzi zamieszkujących Pomorze Gdańskie i wschodnią część Pomorza Zachodniego. Pomimo tego, że jest on spokrewniony z językiem polskim, pojawia się między nimi wiele różnic. Kaszubski ma nawet własny alfabet i odmienną gramatykę.
Czym jest dialekt, a czym gwara?
No dobrze, ale czym tak właściwie są dialekty? To regionalne odmiany języka ogólnego (narodowego). Co ciekawe, znacznie różnią się one od standardowej polszczyzny, głównie w zakresie fonetycznym i leksykalnym. Wykazują się również specyficzną budową słowotwórczą, fleksją oraz składnią.
Czym są więc gwary? To warianty języka używane na mniejszych terenach przez określone grupy etnograficzne. Nie podlegają one regułom i normom poprawnościowym języka polskiego. Różnią się od niego słownictwem, składnią, morfologią i wymową. Dialekt jest więc pojęciem o wiele szerszym w odniesieniu do gwary – w obrębie jednego dialektu może występować kilka gwar.
Ile dialektów występuje w Polsce?
W Polsce wyróżnia się cztery główne języki regionalne:
- Dialekt wielkopolski – używany w Wielkopolsce. Nie pojawia się w nim mazurzenie – zachowanie spółgłosek dziąsłowych. Występują samogłoski nosowe ą i ę, jednakże o innej barwie.
- Dialekt małopolski – posługują się nim mieszkańcy Małopolski. Jego cechą charakterystyczną jest mazurzenie. Pojawiają się częściowo odnosowione samogłoski ą i ę, jednakże o ogólnopolskiej barwie.
- Dialekt mazowiecki – najbardziej odrębny z dialektów polskich, używany w pn.-wsch. oraz środkowej części kraju. Jego cechą charakterystyczną jest mazurzenie, szadzenie i jabłonkowanie. Wyróżnia się całkowitym odnosowieniem samogłosek nosowych ą i ę o różnych barwach.
- Dialekt śląski – używany przez mieszkańców Górnego i Dolnego Śląska. Charakteryzuje się sporą ilością archaizmów, mazurzeniem i jabłonkowaniem oraz samogłoskami nosowymi ą i ę w różnych stopniach nosowości o barwie ó i a/y.
Jak wygląda gwara śląska?
Wszystkie wymienione wyżej języki mniejszości dzielą się na wiele różnych gwar. Jedną z tych, której warto jest się bliżej przyjrzeć, jest gwara śląska. Jak sama nazwa wskazuje, można ją usłyszeć na terenie Śląska (zarówno Górnego, jak i Dolnego). Stanowi ona swego rodzaju mieszankę kilku języków, w tym niemieckiego, polskiego, słowackiego i morawskiego. Główną rolę w jej kształtowaniu odegrały zmiany przynależności administracyjnej regionu. Przykładowe słowa występujące w tej gwarze to np.: hasiok (śmietnik), klachać (plotkować), luftować (wietrzyć), dziołcha (dziewczyna) i kichol (nos).
Czym charakteryzuje się gwara podhalańska?
Warto jest się również zapoznać z gwarą podhalańską, należącą do dialektu małopolskiego. Jest ona używana przez górali zamieszkujących Podhale. Uznaje się ją za jedną z najbardziej znanych i najlepiej zachowanych gwar polskich. Jej cechą charakterystyczną jest posiadanie wielu wyrazów rodzimych, takich jak np.: ciupaga, nomowiać (radzić komuś małżeństwo) oraz kumoterki (ozdobne sanki). Pojawia się w niej również sporo określeń dotyczących zjawiskach lub rzeczy spotykanych tylko i wyłącznie w górach. Dobrym przykładem tego typu wyrażeń są: bryndza (ser owczy), siklawa (wodospad górski) i pyrć (ścieżka górska).
Gwara poznańska – co powinieneś o niej wiedzieć?
Ciekawa okazuje się także gwara poznańska. Jak zapewne się już domyślasz, posługują się nią mieszkańcy Poznania i okolic. Charakteryzuje się ona sporą ilością zapożyczeń z języka niemieckiego, np.: ajzol (metalowy element), hazaj (zając) czy szajba (obłęd). Co więcej, pojawiają się w niej słowa pochodzące z regionów pogranicza Wielkopolski (Kujaw, Krajny, Pomorza, Śląska), np.: szkieta (noga), fleja (flejtuch) lub luńt (kawałek).
Jakie słowa występują w gwarze warszawskiej?
Warta uwagi jest również gwara warszawska, która powstała w drugiej połowie XVIII wieku i jest używana przez mieszkańców Warszawy. Jej cechą charakterystyczną jest sufiks „-ak”, który niegdyś był dodawany do nazw własnych i rzeczowników pospolitych. Wyróżnia się ona również zamianą „ke” i „ge” na „kie” i „gie”. Współczesne słowa pochodzące z warszawskiej mowy to m.in.:
- cichobiegi (kapcie),
- balety (zabawa),
- kimać (spać),
- lewy (kradziony).
Gwara podlaska, czyli jaka?
Kolejnym wariantem języka jest gwara podlaska. Na jej rozwój miał wpływ język litewski, ukraiński oraz białoruski. Jej cechą charakterystyczną jest długa wymowa literki „e”, a także nieużywanie w formach grzecznościowych słowa Pan/Pani. Przykładowe wyrażenia pochodzące z gwary podlaskiej to:
- graba (ręka),
- barachło (coś bezwartościowego),
- farfocle (śmietki, strzępy),
- sztafirować się (stroić się),
- czychunka (kolejka).
Języki mniejszości w Polsce
Jak widać, języki regionalne w Polsce są naprawdę ciekawe. Pozwalają zrozumieć kulturę, tradycję i obyczaje charakterystyczne dla danego regionu. Są częścią tożsamości narodowej, poczucia regionalnej przynależności i powodem do dumy. Warto jest o nie dbać i je pielęgnować – są prawdziwą skarbnicą wiedzy o przeszłości.
Tłumaczenia w ponad 60 językach i w 304 parach językowych